51  Sb
 Antimoon 

 

Voorkomen
Naam
Wingebieden
Ontdekking
Bereiding vroeger
Bereiding nu
Toepassingen en toelichting
Verdere toepassingen

 

 

 

VOORKOMEN       

2.10-5 % van de aardkost (tot 16 km diepte) bestaat uit antimoon; het is het 65e ele­ment in rangorde van voorkomen. De belangrijkste mineralen zijn:

allemontiet AsSb (met As of Sb)
boulangeriet Pb5Sb4S11
cervantiet Sb+3Sb+5O4
dyscrasiet  Ag3Sb
jamesoniet FePb4Sb6S14
kermesiet Sb2S2O
livingstoniet  HgSb4O8
pyrargyriet Ag3SbS3
senarmontiet Sb2O3
stibniet, antimoniet of grauwspiesglans Sb2S3
ullmanniet NiSbS
valentiniet of antimoonbloed   Sb2O3
wolfsbergiet CuSbS2
zinkeniet Pb9Sb22S42

                                

                               

                                                   

                              

                                

                                      

 

                                 

 

 

 

Antimoon wordt ook in gedegen toestand (als metaal) aangetroffen.

WINGEBIEDEN

De belangrijkste wingebieden liggen in China, Rusland, Bolivia, Zimbabwe, Zuid-Afrika, Mexico, Kirgizië, Tadzjikistan, Australië, Chili, Thailand, Marokko, het voormalig Joegoslavië en Tsjechië.

NAAM

De naam antimoon, die vanaf ca. 800 wordt gebruikt, is waarschijnlijk afgeleid van het Arabische al-uthmud, wat ‘spiesglans’ betekent, naar het glanzende karakter van antimoon. Volgens andere bronnen is antimoon afge­leid van het Griekse anthemoni­on, wat ‘bloesem’ betekent of van de Griekse woorden anti en monos, wat, vrij vertaald, ‘niet alleen’ betekent, omdat antimoon altijd tezamen met andere metalen werd gevonden.

Het symbool Sb vindt zijn oorsprong in de oude Latijnse naam voor antimoon, stibium. Deze naam, afkomstig van het Griekse stibi, wat blijvend betekent, was reeds in de Oudheid bekend en is waarschijnlijk gegeven vanwege het ‘blijvende karakter’ van het als mascara gebruikte antimoonsulfide.

ONTDEKKING

Antimoon was reeds bij de Babyloniërs en de Chinezen bekend. Niet alleen als metaal - er zijn gebruiksvoorwerpen gevonden uit 4000 v. Chr. -, maar ook als sulfide dat werd onder meer toegediend als geneesmiddel. Plinius beschreef de bereiding van het element antimoon middels reductie van het erts met kolen.

De zwarte modificatie van antimoonsulfide werd al in de Oudheid gebruikt als mascara, een (vloeibare) kleurstof om oogharen en wenkbrauwen te kleuren. Het werd pas in de tachtiger jaren van de 20e eeuw vervangen door andere kleurstoffen. 

In de Middel­eeuwen werd antimoon, onder andere door Paracelsus, aangepre­zen als middel tegen alle mogelijke kwalen. Een aantal bereidingswijzen van antimoon of verbindingen daarvan wordt beschreven in "Currus triomp­halis antimoniï" (vrij vertaald: "De zegekar van antimoon"), een boek dat rond 1470 door Basilius Valenti­nus werd uitgegeven. 

Zowel het element als het sulfide werden tot het eind van de 18e eeuw aange­duid als antimoon. 

BEREIDING VROEGER

Antimoon werd bereid door reductie van het sulfide (‘spies­glans’) met kolen.

BEREIDING NU

Antimoon wordt op verschillende manieren bereid, bijvoorbeeld door

–     het smelten van ertsen met een hoog antimoongehalte met ijzer: 

            Sb2S3  +  3 Fe  →  2 Sb  +  3 FeS

–     het reduceren van antimoonoxide (verkregen uit het sulfide door roosten, of uit vliegas) met koolstof:  

             Sb2O3  +  3 C  →  2 Sb  +  3 CO

–     reductie van het chloride met waterstof:   

             2 SbCl3  +  3 H2   →   Sb  +  6 HCl, waarbij zeer zuiver antimoon wordt verkregen

–     elektrolyse van een alkalische Na3SbS4-oplossing.

De wereldproductie bedraagt ongeveer 65.000 ton per jaar.

TOEPASSINGEN EN TOELICHTING

Soldeer

Voor soldeer worden lood-antimoonlege­rin­gen gebruikt met  75 - 84 % lood, 14 - 20 % antimoon en 2 - 5 % tin. Het toevoegen van antimoon verhoogt de hardheid, terwijl het smeltpunt laag genoeg blijft om de lege­ring als soldeer toe te passen.

 

Loodaccu 

Aan het lood van de platen van accu's wordt ongeveer 4 % antimoon toegevoegd om de hardheid en de corrosiebestendigheid te verhogen.

 

Glijlager

Voor (glij)lagers wordt Brittania-metaal (een legering van 70 - 94 % Sn, 5 - 24 % Sb, tot 5 % Cu, soms Pb - tot 9 %) gebruikt of een legering van tin met antimoon (ca. 8 %) en koper (ca. 8 %).    

 

Hagelkorrel

Omdat loodkorrels te zacht zijn, wordt voor hagelpatronen in de jacht gebruik gemaakt van een legering van lood met  1,5 % antimoon. 

 

Brandvertrager

Als brandvertrager in kunststof en textiel wordt antimoontrioxide (Sb2O3) gebruikt. Deze stof verhoogt tevens de lichtbestendigheid van kunststoffen. Ook natriumantimonaat wordt toegepast als brandvertrager.  PVC bevat 5 - 15 %; polystyreen 7 %.

 

Infrarooddetector

Sommige halfgeleiders (onder meer gallium- en indiumantimonide; GaSb, InSb) zijn gevoelig voor infrarood licht en worden toegepast in infrarooddetecto­ren.

VERDERE TOEPASSINGEN

Toepassingen als niet-ontleedbare stof (element) of als legering:

Brittania-metaal (70 - 94 % Sn, 5 - 24 % Sb, tot 5 % Cu, soms Pb - tot 9 %); wordt toegepast als lagermetaal en voor ‘tinnen’ serviesgoed    

bescherm- en kleurlaagje op metaal 

halfgeleiders (zeer zuiver Sb)     

thermokoppels, thermostaat in koelkasten (Zn/Sb; Sb/Se)

toevoeging aan metaal voor luidklokken

 

Toepassingen als ontleedbare stof (verbinding):

bactericide C6­H5­SbCl2
doteren van halfgeleiders SbH3
geneesmiddel voor de behandeling van huidaandoeningen SbCl3
                                                                                      stibofeen,  Na5C12H4O16S4Sb.7H2O
                                                                                en andere org.  antimoon­ver­bin­din­gen 
                              braakmiddel; ophoesten van slijm    kaliumantimonyltartraat,  KOOC(CHOH)2COOSbO
glaskleuring voor lampen (rood) Sb2O
glas voor TV-buizen Na3SbO4 
goudkleuren van glas of porselein Pb3(SbO4)2
halfgeleiders PbSb
  GaSb
  AsSb
katalysator bij de bereiding van polyesters, PET    Sb2O3
kleuren ('platen') van metaal               brons  SbCl3 op Fe
                                            zwart  SbCl3 op Zn
                                            bruin, o.a. geweerkolven  Na3­SbCl6
lichtspoormunitie Sb2S3
parasietenbestrijding bij knaagdieren    natriumantimonylgluconaat 
pigment voor verf, kunststof en gummi, glazuur en glas        rood  Sb2S
                                                                                 geel  Sb2S5
         voor email, glas Sb2O3
         voor glas Na3SbO4
spiegels (opdampen van een laagje Sb) SbH3
vulkaniseren van rubber (tevens geel pigment) Sb2S5
vuurwerk     rode kleur Sb2S
               Sb2S5
                 bengaals vuur      Sb2(SO4)3
vuursteentjes Sb2S5