48  Cd
Cadmium 

 

Voorkomen
Naam
Wingebieden
Ontdekking
Bereiding vroeger
Bereiding nu
Toepassingen en toelichting
Verdere toepassingen

 
  

 

VOORKOMEN      

1,5.10-5 % van de aardkost (tot 16 km diepte) bestaat uit cadmium; het is het 66e element in rangorde van voorkomen.

De belangrijkste mineralen zijn greenockiet (CdS) en otaviet (CdCO3). De meeste zinkertsen bevatten eveneens cadmium.

WINGEBIEDEN

De belangrijkste wingebieden liggen in Rusland, Kazachstan, China, Japan, Namibië, Canada, Mexico en Australië. In Duitsland en Frankrijk wordt op zeer be­scheiden schaal cadmium gewonnen; vroeger ook in België, samen met de exploitatie van zinkerts. 

Het merendeel van de geproduceerde cadmium is afkomstig uit zink-, lood- en koperertsen, en uit vliegas.

NAAM

De naam is afgeleid van het Griekse kadmeia of het Latijnse cadmia, de oude naam voor calamien of gal­mei, een zinkerts, dat gedolven werd in de buurt van de stad Thebe, gesticht door Kadmos. In zinkerts werd cadmium voor het eerst aange­trof­fen.

Deze naam komt ook terug in La Calamine, een Belgische gemeente waar vroeger zinkerts werd gewonnen. 

ONTDEKKING

Cadmium werd in 1817 door F. Stromeijer ontdekt in het mineraal calamien, toen ook wel cadmia genoemd. Omdat de kleur van sommige kristallen wat afweek, (lichtgeel i.p.v. wit) vermoedde men dat er sporen ijzer aanwezig waren. Bij onderzoek bleek het mineraal geen ijzer te bevatten, maar een tot dan onbe­kend element.

BEREIDING VROEGER

Cadmium werd bereid door uit calamien met ammonium­car­bonaat en zinkcarbo­naat eerst cadmiumoxide te isoleren en dit vervolgens te reduceren met koolstof (bij ca. 900 °C).

BEREIDING NU

Cadmium wordt bereid uit zinkertsen, die ook wat cadmi­umverbindingen bevatten. Na roosten wordt de verkregen stof gesmolten en worden cadmium- en zinkver­bindingen geschei­den.

Cadmium wordt verkregen door elektrolyse van cadmium­sul­faat, opgelost in zwavelzuur, met een loden anode en een roterende aluminium katho­de. 

De wereldproductie bedraagt ongeveer 20.000 ton per jaar; waarvan een steeds belangrijker deel door hergebruik.

TOEPASSINGEN EN TOELICHTING

Oplaadbare batterij

Oplaadbare batterijen bevatten veelal cadmium. De meest bekende batterij is de nikkel-cadmiumcel. In deze cel, met kaliloog als elektrolyt, bevindt zich een nikkelelektrode met een laagje NiOOH en een cadmium­elek­tro­de. De stroom­levering vindt plaats via de volgende reactie:

 

+pool:         Cd + 2 OH-                      →   Cd(OH)2 + 2 e-

-pool:          NiOOH + H2O  +  e-          →   Ni(OH)2 + OH-

 

totaal:         Cd + 2 NiO(OH) + 2 H2O    →   Cd(OH)2 + 2 Ni(OH)2   (in 20 % KO­H)

 

De spanning bedraagt ca. 1,2 V.

De cel kan ongeveer 1.000 maal opgeladen worden en wordt o.a. gebruikt in rekenmachi­nes, kleine elektronische appara­tuur zoals walkmans, speelgoed, scheerappara­ten en elek­trisch gereedschap. 

Omdat nikkel-cadmiumcellen langdurig ongebruikt bewaard kunnen worden, worden ze ook toegepast in vliegtuigen, telefoon- en radarstations, computers en flitslam­pen. Er bestaan ook oplaadbare cadmium-zilverbatterijen. 70 % van de totaal geproduceerde hoeveelheid cadmium wordt gebruikt voor oplaadbare batterijen.

 

Kernreactor regelstaaf 

Cadmium (113Cd) heeft een goed adsorptievermogen voor neutronen en is daar­door - gelegeerd met andere metalen, o.a. indium, zilver en seleen - geschikt als regelstaaf voor de neutro­nendichtheid in kernreactoren. Ook staven van cadmiumfluoride (CdF2) worden hiervoor gebruikt.

 

Lichtmeter

In lichtmeters wordt materiaal toegepast, waaruit door opval­lend licht elektro­nen worden vrijgemaakt of waarvan de weerstand verandert. Cadmiumsulfide (CdS), -selenide (CdSe) en -telluride (CdTe) zijn als halfgelei­der­materiaal hiervoor geschikt.

 

Pigment: email, keramiek, olieverf

Cadmiumsulfide (alfa-CdS) is een geel pigment. Het is in hoge mate lichtecht. Het kan in diver­se verhoudingen gemengd worden met cadmiumselenide (CdSe; rood), kwik(II)sulfide (HgS; ver­miljoen), zinksulfide (ZnS; wit) en bariumsulfaat (BaSO4; wit) waardoor veel mengkleuren moge­lijk zijn. 

Deze pigmenten worden toegepast in verf, glas (bijv. verkeerslichten), textiel, papier, rubber, kunststof (bijv. in reddingsvesten en werkhelmen), email en keramiek. Vanwege de milieueisen wordt het toepassingsgebied voor deze pigmenten echter steeds kleiner. 

Voor glas en porselein wordt ook cadmiumnitraat of -oxide {Cd(NO3)resp. CdO} gebruikt.

VERDERE TOEPASSINGEN

Toepassingen als niet -ontleedbare stof (element) of als legering):

bepaling goudgehalte sieraden (109Cd in halfgeleiders van detectoren voor röntgenstralenfluorescentie) 

corrosiebeschermer, dunne (0,008 mm!) laag op metaal

elektrische contacten (met Ag, Cu of Zn)

laagsmeltende legeringen voor soldeer (cadmium is een zeer zacht metaal; het is gemakkelijk met een mes te snijden)

sprinklerinstallaties (Cd/Bi)

tandheelkunde (Cd/Hg)

telefoonkabels (Toevoegen van ca. 1% cadmium aan koper verbetert de mechanische eigenschappen - o.a. verdubbeling van het breekgewicht - zonder de geleidbaarheid te verminderen)

 

Toepassingen als ontleedbare stof (verbinding):

fosforescerende stof voor beeldbuis

 

ZnCdSe2 (rood)

 

met Ag-dotering      

ZnCdS2 (rood)

 

met Cu-dotering

ZnCdS2 (groen)

 

 

CdBO3  (rood)

halfgeleiders

 

CdO, CdSe, CdTe

katalysator voor het hydrogeneren onverzadigde vetten

 

CdO

zonnecellen

 

CdTe